31/01/11

L squilo i l crocodilo




Un squilo
anriba dun filo
i cun muito stilo :
quanto puode pesar ?

Tanto cumo un squilo
na mie tierra de l Pilo :
nien sequiera un quilo
se calhar !

I un crocodilo
que pesa mais dun quilo
a la borda de l Nilo :
l que puode caçar ?

Se calhar un squilo
a nun ser que cun stilo
desse crocodilo
se scapar…

Esse pobre squilo
de nien sequiera un quilo
i anriba dun filo…
Quien l puode amparar ?

(Screbido nestes dies cumo ls que stamos a bibir quando nesse grande paíç africano i tamien mediterránico que ye l Eigito, un pobo (un pobre squilo…) lhuita pula sue lhibardade i contra un ditador (l crocodilo…) que stá ne l poder, hai mais de 30 anhos.


L serenar dua bida, la muorte!



Lisboua, Praça de l Saldanha, binte i uito de Janeiro de 2011, catorze horas i binte minutos. Bempuosta, Mogadouro, Trás-ls-Montes, binte horas i trinta i cinco minutos. Bós, que stais a ler, se lirdes, yá bistes que biajei nesse die i fui a la mie tierra. Nun era para screbir nada, mas hoije, die 30, quaije a ir-me a la cama nun se me iba esto de mi cabeça: l serenar dua bida, la muorte!
Inda iba a camino i recibo l telifonema de miu armano: «beni acá a quemer un caldico». Assi fui. An beç de irmos para nuossa casa, puis iba you i la mie tie, segui para casa de miu armano. Quemi un bun caldo de freijones, mais un peguiço que nun bos digo l que fui para nun bos criar augamenta, ua pinga i staba todo mui buono. Ls nietos del tamien stában alhá a cenar. «Sabes, o Zé, o Pilhas, morreu-se!» Quedei calhado. Era un rapaç de trinta i seis anhos, solteiro, a bibir cun sue mai, cun un pace-maker yá muitos anhos i uas tantas afliçones que le fizo passar. Agora deixaba-la. «Mas q'andará a fazer meu Zé, a esta hora i inda nun me beio a cear!?» Tanta beç la bi agoniada a saber de l sou Zé. L que será agora sien l sou Zé?
Sou bezino de Tie Lurdes. Fui alhá a dar-le ls pésames. La casa staba chena de pessonas. Agarrou-se a mi i a la mie tie «O que bai a ser agora de mim sem o meu Zé?!». Zé staba sereno. La muorte serenou l rebolhiço. Paç, Zé.
La muorte, l serenar dua bida!?





30/01/11

ASSOCIAÇÃO DE LUSO-DESCENDENTES

.
L REGRESSO A PERTUAL (por Leonor Moreira. Retrato Paulo Stpranger)
.
Ye ua mirandesa que derige la Associaçon




.
ANTEGRAÇON PUL SUCESSO
..
Filha de pais de Miranda de l Douro, brilhante aluna an todas las fases de l'ansino, Emmanuelle Afonso creciu a oubir falar mirandés an casa i francés na rue. Specialista an marketing farmacéutico, fui durante l'anho sabático, que decidiu fazer an 2002, que se l metiu na sue eideia pordutiba, la buntade de que criar un Ouserbatório qu'ajudasse a dar besiblidade i coincimiento als filhos d'eimigrantes pertueses que se anstalában an Pertual - cumo eilha - era ua buona misson de bida.
An Vouziers, adonde bibiu até als 20 anhos, sforçaba-se por probar a eilha miesma (i als outros) que ser filha de pertueses nun fazie deilha ua cundanada a ser duonha de casa ó mulhier de las limpezas. Scolhiu l percurso de las Grands Écoles (bien mais eisigentes que las Ounibersidades), i antre nuobe mil candidatas çtacou-se a punto de merecer ua de las cinquenta bagas abiertas ne l curso an Lille. «Acho que zde cedo percebi - mesmo sin racionalizar - que l'antegraçon i l recoincimiento beneríen solo pul sucesso scolar», lhembra, sorrindo cula lhembrança de que l Afonso de l sou subrenome denunciaba ua ourige nó francesa que probocaba curjidade. «Quando dezie qu'era un nome pertués, alhá benie la ligaçon "ah, la mie mulhier-a-dies ye pertuesa"», splica.
Ls pais nun sentíen qualquiera apeténcia pul associatibismo que juntaba pertueses an grupos de jogar a las cartas i beilar folclore, i Emmanuelle, qu'até solo falaba francés i scuitaba mirandés an casa, temie qu'al partecipar nas danças i atuaçones jubenis acabasse por sofrir «un nibelamiento por baixo».
Fui an Brighton, an Anglaterra, durante ua bolsa Erasmus an 1992, quando até yá tenie un namorado anglés, que le surgiu l'ouportunidade dua nuoba bolsa - «na altura talbeç l porgrama nun stubisse bien ourganizado i estas cousas inda acuntecíen», sorri - i para ua anstituiçon d'ansino an Pertual. Pensaba qu'era temporairo, acabou por quedar. Fizo mestrado ne l ISEG, yá tenie stagiado na Cámara de Comércio Luso-Francesa, por essa altura yá sabie falar bien pertués, ambora cun pormenores d'ansuficiéncia que solo mais tarde percebiu.
Antrou ne l mundo de l trabalho an Pertual, fui recrutada pula L"Oréal, cuntinou la carreira na Merck, ne ls Laboratórios Azevedos, passou pa la fileira alimentar i biajou, biajou muito: «Antensamente. Durante un anho i meio chegaba a apanhar trés abiones por die, mas fui esse período que me fizo perceber que Pertual, Lisboua, era l paíç i la cidade adonde querie bibir.»
Parou culas correries, dedicou-se a porgramas de boluntariado, ampeçou a studar mirandés, i fui quando antendiu l motibo pul qual nunca cunseguira pronunciar corretamente la palabra abó. «An mirandés, diç-se abo de las calças i abo de las saias». An brebe, poderá ansinar al filho l mirandés, l pertués, l francés, l'anglés i la lenguaige que le ye mais cara de todas: la de la positebidade, d'ancontrar soluçones i nó de se deter ne ls porblemas.
(DIÁRIO DE NOTÍCIAS – Amboras Magazine)

29/01/11

Querie ser ua motosierra





Querie ser, ua motossierra
Para delgeiro you quemer
Maçcar i buotar fuora
Que angulhir nun puode ser


Que era para quedar a saber
Cumo serie l resuoltado
Quedarie todo deborado
Nin daba tiempo para ber
Tan pouco, tiempo d´antander
L que se passaba na sierra
Andarie de tierra an tierra
Para mustrar la mie suorte
Para meter un miedo de muorte
Querie ser ua motossierra


Strinçando tudico a eito
Serie assi la mie bida
Nun me faltarie quemida
Nin you l punerie defeito
Pus haberie siempre un jeito
De las cousas you fazer
Farie-las siempre a correr
Nada se me punerie delantre
Farie-las todas nistante
Para delgeiro you quemer


L que irie acuntecer
Cun tan grande diabrura
Quemirie l pan cun fartura
Anté la barriga ancher
Nin darie tiempo para you ber
Cumo funcionaba agora
Fazie-se todo na hora
Mordendo eiqui i eilhi
Serie assi que you farie
Maçcar i buotar fuora


Naide me lhebarie la delanteira
Na hora de you cenar
Quien me puoderie igualar
Cuns dientes dessa maneira
Passarie mie bida anteira
Procurando cousas que quemer
Para la fazer zaparcer
L darie quatro dentadas
Pa l lhado serien atiradas
Qu´angulhir nun puodie ser

José António Esteves





27/01/11

Un abade chamado Sardina

Giuseppe Arcimboldo, "Auga", 1566,
Kunsthistorisches Museum, Viena.

Inda nun tube tiempo de ler todos ls artigos, testos, decumientos i arquibos que Amadeu i Alcides yá punírun ne l site que cunsagrórun al abade Manuel Sardina de Samartino mas yá me dei de cunta que eisísten afinal bariaçones an relaçon al nome dessa personalidade: "Sardinha" quando l chamamos an pertués, "Sardina" an mirandés, mas tamien afinal : "Sardenha" i claro que esta bariante faç pensar eimediatamente ne l nome dessa ilha de l Mediterráneo i até de ls sous moradores, ls sardos (Quien ye que me diç se ye possible dezir tamien cumo an pertués : "habitantes"?). I esta última bariante que acaba por ser tamien un topónimo i nó solo l nome dun peixe (d'auga salgada) puode tener a ber puls bistos cula eitimologie lhatina mas tamien griega de l nome desse peixe, la « sardina », que ye pula cierta un de ls mais cunsumidos ne ls países mediterránicos inda hoije i an Pertual tamien afinal, zde tiempos eimemoriales, pul menos zde la Antiguidade.
Tamien por esso l nome desse abade, mesmo sien inda saber quaije nada subre el cumo ye l miu caso, nun puode passar zapercebido i chama lhougo l’atençon : Sardina ! Mirai que !
Mas an ningun caso esso mos puode tirar la gana de ler todo l que dízen, amóstran i splícan Amadeu i Alcides nesse site
eiqui dedicado a esse abade i you, anque yá tenga ampeçado a ler mas inda mui pouco i yá uns dies, lhembrei-me quando tornei hoije a dar alhá ua rápida spreitadela (a tal punto que a estas horas yá debie de star a dormir; ampeço a trabalhar a las uito quando seran ende solo las siete... de la manhana, claro!)... lhembrei-me, staba you a dezir assi i todo, hoije, desse pintor quinhentista genial chamado Giuseppe Arcimboldo, nacido an Milano, na Eitália, i que tubo cumo mecena, antre outros, l amperador Rodolfo II de Áustria de que aqui falei hai poucos dies, anque mui rapidamente porque la mie antençon fui subretodo falar, nesse miu testo, de l rei D. Sebastian que fui tamien aquel a partir de l qual ampeça toda la stória dun cierto rinoceronte cuntada, cumo bos cheguei a dezir, pula francesa Catherine Clement, nun lhibro eiditado, na traduçon pertuesa, hai poucos meses, pula Porta Editora cul títalo de Dieç mil guitarras (An pertués: Dez mil guitarras).
Passa-se que ne l sou lhibro, l’outora tamien fala de l pintor eitaliano Arcimboldo (an special na p. 235, ne l testo oureginal, an francés), l outor desse quadro facinante (antre outros) cul títalo de « Auga » cun essa cara representada solo cun peixes, crustáceos i outros motibos marinos… Mirai que!

I dezir qu’inda nunca fui nien até l’Eitália, nien até la Áustria ! Mas até l museu de l Louvre, an Paris, por acaso si i mais dua beç; ye alhá que stan spuostos quatro outros afamados quadros desse pintor que represéntan de la mesma forma, mas cun eilementos de la flora, l’alegorie de cada ua de las quatro staçones. Spero que yá téngades tenido, bós tamien, la suorte de ls poder ber i admirar un die ou até mais que un die.

Mas a Samartino, tamien yá alhá fui… mas sien saber que fui nessa aldé que bibiu un cierto abade chamado Sardina: Manuel Jouquin Sardina! Yá ye tiempo anton de saber mais subre el. Bien háiades anton Amadeu i Alcides ! Nun mos fáltan inda bien cousas antressantes para ler !

Froles pa la lhéngua

Fago passado manhana ua dúzia d'anhos que fui cunsidrada la segunda lhéngua oufecial an Pertual, por esso bengo hoije percurar-bos, ne l lhugar adonde cada un de bós bos ancontrardes.

Percuro-bos porque tengo ua pregunta mui simples para bos fazer.

Bós qu'andales por lhoinge, afastados de l Praino Mirandés, nun quereis comemorar l miu anibersairo?

Quedai a saber que cometeis ua grabe falta de respeito para cumigo, porque fui, antes de l ser, la lhéngua de ls buossos pais, abós, bisabós i todos ls antepassados que naciran ne l Praino Mirandés.

Por esso bos chamo filhos, i debeis-me l respeito i amor de filhos, porque sou la buossa lhéngua-mai, que daprendistes quando las buossas mais bos amamentában.

Al falardes-me i screbirdes-me fura de l Praino Mirandés parece que stais a dar passos ne l sentido errado, quando afinal ye la direçon cierta, porque stais a spalhar-me por to l mundo, ne ls blogues, sites, lhibros, jornales, etc.

La maior parte de bós, nacidos ne l praino mirandês, nun me ama cumo un filho debe amar la sue mai, i mesmo aqueilhes que me aman, aman mui pouco. Se quereis amar-me, solo bos pido, screbei-me i falai-me cada beç mais.

Se nun me falardes i screbiedes stou amenaçada i cundenada a zaparecer, porque las pessonas que me cuntinan a falar ne l Praino Mirandés son cada beç menos.

Mius filhos, ancuontro pouca giente nuoba a falar-me i ls bielhos que me falan, todos ls dies, son cada beç menos i stan a zaparecer i, se nun cuntino a ser falada por giente nuoba, stou cundenada a zaparecer cada beç mais depriessa.

Cunto cula buossa buona buntade i colaboraçon para cuntinardes a fazer l melhor que podirdes para nunca me deixardes morrir. Nun bos deixeis adrumecer na andiferença i ne l comodismo. Sforçai-bos por custruirdes ua nuoba família de la lhéngua mirandesa, por proselitismos i primazismos que se spalhen por to l mundo i eibiten la cunsumaçon de l grande crime stórico d'aniquilar-me.

Sodes, para mi, cumo ua spece de jardin, an que cada planta porduç defrentes froles, mas todas me delician cul sou perfume. Nun squçais de me poner eiqui dues palabricas, que son para mi cumo ua frole para custruir essa spece de jardin.

L miu mais perfundo i sincero agradecimiento a todos ls que me ouferecíren froles i cuntinuaren a screbir.

26/01/11

Ls Lusíadas - RTPN - Porgrama "Ler +, Ler Melhor"

Hoije passou un çtaque ne l porgrama «Ler +, Ler Melhor» , trasmitido na RTPN, Ls Lusíadas, traduçon de Fracisco Niebro, pseudónimo de l ambestigador Amadeu Ferreira, la obra foi quemantada pul Prof. Guilherme d'Oliveira Martins, persidente de l Centro Nacional de Cultura (CNC).
L porgrama, foi eimitido a las 12:50 i a las 20:50 (stube a ber a las 20:50) mas nun quedou grabado para lo poder poner eiqui.
L porgrama ten un passatiempo - an que anho fui l salimento de Os Lusíadas - son ouferecidos eisemplares de Ls Lusíadas an banda zenhada an las bersones de portués i mirandés, obras de l'utorie de José Ruy, cun traduçon para l mirandés de Fracisco Niebro.
Para quien nun biu l porgrama, bai a tener repetiçon durante la madrugada.




Zambolbimiento de recursos lhenguísticos fundamentales pa la lhéngua mirandesa (3)

José Pedro Ferreira



[Testo salido na Fuolha Mirandesa / Jornal Nordeste de l die 25 de janeiro i que eiqui se deixa por bias de la sue amportança pa la lhéngua mirandesa. Este ye l 3.º de ls quatro testos que stamos a publicar. L 1.º testo fui eiqui publicado l die 13 deste més de las giladas i l 2º ne l die 19. Cumben ler ou reler ls dous testos para melhor antender l porjeto que stá a ser zambolbido pula Microsoft an parcerie cul ILTEC [Anstituto de Lhenguística Teórica i Cumputacional] i la ALM [Associaçon de Lhéngua Mirandesa].]




Zambolbimiento de recursos lhenguísticos fundamentales pa la lhéngua mirandesa (cont.)

Cuntinamos hoije a apersentar las repuostas a las preguntas que fazimos a respeito de l grande porjeto que stá a ser zambolbido an cunjunto pula Microsoft, l ILTEC (Anstituto de Lhenguística Teórica i Cumputacional). L testo que hoije apersentamos fui screbido por Jesé Pedro Ferreira lhicenciado an lhenguística pula Faculdade de Letras de l'Ounibersidade de Lisboa an 2006. Zde ende ten trabalhado an bárias anstituiçones de ambestigaçon nessa área, L Centro de Lhenguística de l'Ounibersidade de Lisboua (CLUL), l Anstituto de Lhenguística Teórica e Cumputacional (ILTEC) i la ALM (Associaçon de Lhéngua Mirandesa) ne ls redadeiros meses ne l Centro Microsoft pa l Zambolbimento de la Lhenguaige. Tamien dá classes de lhenguística na Scuola Superior de Salude de l Alcoitão. Trabalhou subretodo subre l pertués, na custrucion de corpora, léxicos i ferramientas lhenguísticas, mas nunca deixou de ir fazendo tamien cousas subre l mirandés: recuolhas, un dicionairo (cun Amadeu Ferreira), çcriçones lhenguísticas de base i outros studos. Afuora l porjeto de que eiqui falamos, stá a acabar alguns recursos lhenguísticos de base pa l mirandés que saliran deiqui a pouco tiempo. Anque seia mui nuobo, José Pedro Ferreira apersenta-se cumo un de ls mirandeses que melhor domina la nuossa lhéngua an termos científicos i que mais cuntributos le ten dados nesses domínios.

Eiqui queda la pergunta que le fazimos i la repuosta que mos screbiu.


Puodes-mos çcrebir las percipales caratelísticas de l porjeto an que stás ambolbido, quanto a la lhéngua mirandesa, i quando ye que las pessonas l ban a coincer?


L resultado deste porjeto bai a ser un aparato degital que cunsigue ler qualquiera testo screbido an mirandés ne l cumputador. Mas antes de chegarmos ende hai que fazer muita cousa. Purmeiro, hai que amanolhar un riestra buona de testos an mirandés, que al todo subírtan un milhon de formas (un 'corpus'). Apuis, hai que fazer ua lista lharga de palabras de l mirandés (arrimado a cien mil) cula sue categorie gramatical, la debison an sílabas i l assento marcado. Al fin, hai que streformar essas palabras todas an trascriçon fonética i rebé-la a la mano, pa que quede registrado nessa base de dados cumo sona cada palabra an mirandés. Ls dados que fúren feitos pa l porjeto ban a ser puostos na Anternete pa que outros puodan resolber dúbedas que le aparéçan ou fazer studos própios.

Mas na fin l que se quier ye que essas palabras séian lidas pul cumputador: para esso, hai que treminar qual bai a ser la boç que bamos a oubir ler ls nuossos testos, la boç de l mirandés. Yá tenemos andado a fazer la scuolha, culas purmeiras grabaçones - tubimos muita repuosta -, i yá se fizo la scuolha. Las pessonas scolhidas ban a ler ua buona parba de las frases que ajuntemos ne l purmeiro passo (ne l tal 'corpus'). Apuis pon-se anriba desso todo uas aplicaçones anformáticas que fazimos ne l MLDC i, cun esto todo, qualquiera testo que scríbamos puode ser apuis lido cula boç que fur scolhida.

L porjeto ampeçou an júlio i yá bai a tener ls purmeiros resultados an abril d'astanho, anque cuntínemos apuis inda un cacho mais pa que quede todo bien apilarado. Spero que a las pessonas le guste l resultado.

Testo screbido por José Pedro Ferreira

Pregunta i antroducion por Amadeu Ferreira




24/01/11

Júri de l cuncurso Cuontas de Natal 2010



Cumo pormetido, eiqui stou a anunciar l júri de l cuncurso Cuontas de Natal 2010, custituído pulas seguintes pessonas, apersentadas por orde de l abc:

- Alberto Gomez Bautista;
- Alcina Pires;
- Amadeu Ferreira;
- Bina Cangueiro;
- Francisco Domingues.

Quando houbir nobidades, de todo seran dadas amboras.




Nun riu


Lhebadas las sedas pul tiempo
Rufada la piel que las cobrie
Bonda-me, sien un lamento
L´auga a correr menos frie
Ne l riu adonde nabego, lebe

Las bordas ampáran l speilho
Adonde me miro tranquila
Ls delores siguran l leito
Prenhado pu la bida
Nun bibir de quien s´astrebe

Nácen flores ne ls sous lhados
Freixos, silbas i salgueiros
Adonde siguro las eimages
De suonhos siempre pormeiros
Para que an suonhos m´eilebe

Deixou-me l tiempo la magie
Tecida na mie eisséncia
Deixou-me l tiempo ua squina
Cun ua manada d´einocéncia
Para que algua nineç cunserbe

23/01/11

Fuolha Poética


Dízen-mos que l mundo bai acabar an 2012 i, por esso, hai quien l querga acabar an poesie.

Jorge Amaral de Oliveira quier eiditar un calendairo poético para 2012, cun 366 poemas, an defrentes lhénguas, antre las quales l Mirandés. La eideia ye publicar outores çcoincidos (recorrerá als clássicos se nun cunseguir ls 366 testos neçairos) que queiran screbir i / ou tirar ls poemas de la gabeta.

Scréban poemas i ambiam-los. Cumo diç l mentor de la einiciatiba, «puode doer muito, mas dá un prazer danado».

L cuntato de Jorge Amaral de Oliveira ye manedocafe@gmail.com i podeis mandar un poema por lhéngua (ne l caso de screbirdes an bárias) até l die 30 de Junho.

L'amisade


Na nuossa caminada pula bida
Cunhecemos pessonas todos ls dies
I alguas mos dan tristezas
Mas outras mos dan muitas alegries

Cunhecemos alguas por acauso
Outras parece que son ambiadas
I muitas bezes son essas
Las que son mais stimadas

Essas se tórnan amisades speciales
Bínculo que nun cunseguimos splicar
Mas na carreira de l tiempo
Son essas que bénen para mos amar

Cumpartilhando cun nós
Muitas tristezas i muitas alegries
I mos acumpánhan bida afuora
I mos fázen felizes todos ls dies

Un amor ambolbido cun eilhas
Nua amizade sien lhemites
I bai bibindo i fantasiando
Mesmo que tu nun acredites

Miesmo quando eilha stá loinge
La sue persença inda me abraça
Cun ua calor que me calece
I un friu que m'arrepassa

Esse amor se torna ua strada
Anté ls quilómetros zaparécen
Assi pessonas amigas i amigos
Na bida yá mais se squécen

Pessonas crúzan ne l nuosso camino
Dua forma mais ó menos certeira
Que muitas d'essas pessonas
Quédan-mos próssimas la bida anteira.

José António Esteves

22/01/11

La paixarina azul


Agora bolas cumigo
Bolas, bolas sin çcanso,
Bás siempre para adonde bou
Cun uns minutos d'abanço

Na manhana de cada die,
Bolas, páras junto a mi(n)
I assi sin çcanso
Ampeça tou fernesin

Spertas-me, amostras-me l sol,
Que a nós todos nos almia
I ampeças ls tous mobimientos
Sin çcansar todo l die

Muito carino i procupaçon
I muita dedicaçon por mi!
Penso muito d'adonde bieno eilha
I porque se cumporta eilha assi?

Ua paixarina assi tenerá amor?
Por un home que le dá atençon
I sin se dar de cuonta
La ama cun deboçon

Dá-le un coraçon a quien acarina!
You por eilha m'ancantei
Bou pulas ruas de l mundo
I cun eilha al ombro caminarei

Todos mos míran de spanto,
I de admiraçon sunrindo!
You cula mie paixarina
Miu camino bou seguindo

Cun tanta lhiberdade se priba d'eilha
I bibe para nun m'abandonar
Cumigo, cumo un amigo,
Para to l siempre me agradar

José António Esteves




21/01/11

FMI



You, quando era moço, digo, más moço, i andaba na rauta, ponie siempre a tocar ua cassete mi belhica ne l rádio de l carro. Belhica, mas que you tenie an muita cuntesina, que me la habie dado un de ls mius amigos “anarquistas” i tenie ua cantiga que me gustaba muito. Gastou-se-le la fita de tanto sferrunchar i nós quaije la sabiemos de cor. La tal cantiga era – ye – FMI, de José Mario Branco, que diç que ye ua cantiga “datada”, mas por rezones que ye scusado star a nomear, you nun sei se nun teneremos inda que le fazer un “remix” i oubi-la más uas quantas bezes. Tube que ir a saber de la letra eiqui (que yá la lhebaba squecida) i eiqui stá la grabaçon dun cuncerto de 82, guste-se ó nó, naide puode negar que ye ua anterpretaçon formidable.
Cumo ye cousa lharga, pongo solo uns cachos an mirandés, más nun seia para que la mocidade, que calhando nun la cunhece, saba l que ye l FMI. Por respeito puls camaradas de la quadrilha i puls leitores, nun scolhi las partes que ténen más pragas, que puode nun le agradar muito. Assi i todo, abiso yá que hai alguas “spressones” que puoden ferir ls oubidos más “pequeinho-burgueses”.


(...)Cunsemiçones, crises políticas, pá? La culpa ye de ls partidos, pá! Esta merda de ls partidos ye que debide la malta, pá, claro, pá, ye solo paleio, pá, la giente nun quier ye trabalhar, pá! Rezon ten l Jaime Neves, pá! (Mira, deixeste cair las chabes de l carro) Claro, pá! (quei ye essa oureilha de preto que tenes ne l chabeiro?). Si, pá. Deixa-te disso, nun çtablizes, pá! Ouh, fai fabor, más un café i un bolho de nata. L carai, pá, un outéntico zastre l 25 de Abril, este alberoto, pá, la giente staba sossegadica, l café a 15 çtones, la gazoza a siete i croua… stá bien, essa merda de la PIDE, pá, Tarrafais i l diabo, mas al fin de cuntas quien ye que nun colaboraba, ah? Quantos chibos ye que nun habie nesta merda deste paiç, ah? Quien ye que nun se calhaba, quien ye que arriscaba l pelheho, assi mesmo, l que se chama arriscar, ah? Meia dúzia de líricos que acabában todos a scapar pa l strangeiro, pá, isto ye todo l mesmo ganado!
(…)
I ye por isso que la tue salida ye nun ber, ye nun oubir, ye nun querer ber, ye nun querer antender nada. Percisas de paç de cuncéncia, nun andas eiqui a brincar, or’ye, filho? Percisas de tener rezon, percisas de atirar cun las culpas par’anriba de alguien i atiras las culpas par’anriba de ls de la frente, para ls de l 25 de Abril, para ls de l 28 de Setembre, para ls de l 11 de Márcio, para ls de l 25 de Nobembre, para ls de l… que die ye hoije, ah?
(…)
Antreten-te que l Menistro de l Trabalho trata-le de la salude als delgados sandicales, antreten-te, filho, que l contra parlamentar trata-le de la salude al Menistro de l Trabalho, antreten-te, que l Eanes trata-le de la salude al contra parlamentar, antreten-te que l FMI trata-le de la salude al Eanes, antreten-te, filho, i bai-te a la cama çcansado que hai miles de tius anteligentes a pensar an todo neste sfregante, anquanto tu te drumes a nun pensar an nada, miles i miles de tius anteligentes i fuortes cun cumputadores, redes de polícia secreta, talfones, carros de assalto, eisércitos anteiros, cungressos ounibersitários, you sei alhá! Puodes star çcansado que l Deng Xiao Ping stá a tratar de ti cun l Jimmy Carter, l Brejnev stá a tratar de ti cun l João Paulo II, corre todo bien, a ber quien bai a assopronar ls 25 çtones de riqueza que tu bas a porduzir manhana nas tues uito horas. A ber quien bai a ser capaç de te cumbancer que la culpa ye tue, i solo tue, se la tue paga perde balor to ls dies, ó de te cumbancer que la culpa ye solo tue se l tou poder de compra ye cumo l riu de San Pedro de Moel, que se sume nas arenas de la praia, eilhi a dieç metros de l mar an maré chena i nunca ye capaç de zougar, a modos a que se puoda dezir: carai, al fin l riu zougou!
(…)
Antreten-te, miu anjico, antreten-te, que eilhes son anteligentes, eilhes ajúdan, eilhes ampréstan, eilhes tremínan por ti, tremínan todo por ti, se hás de fazer barcos para la Polónia ó cabeças de alfinetes para la Suécia, se hás de plantar tematos para l Canadá ó oucalitos para l Japon, çcansa que eilhes trátan disso, se hás de quemer bacalhau solo ne ls anhos bissestos ó hás de buer bino de Alguidares-de-Baixo!! Çcansa, nun penses an más nada, que anté neste paiç de pelintras se acha normal haber manos zampregadas i se acha einebitable haber tierras por fabricar!
(…)
Quanto menos soubires a quantas andas más bien para ti. Nun te chega para la chicha? Antes ne l açougue que na farmácia; nun te chega pa la farmácia? Antes na farmácia que na justícia; nun te chega pa la justícia? Antes la coima que la muorte; nun te chega pa l cangalheiro? Antes pa la fóia que pra nun sei quien que há de benir, cabrones de benidouros, ah? Siempre la merda de l feturo, la merda de l feturo, i you, ah? Quei ando you eiqui a fazer? Dezí-me alhá, i you?
(…)
Pronto, bardamerda l FMI, l FMI ye solo ua çculpa buossa, sous cabrones, l FMI nun eisiste, l FMI nunca aterrou na Portela cousa niua, l FMI ye ua finta buossa para benir par’qui cun esse paleio. Ala! Zandai deiqui para fuora, la culpa ye buossa, la culpa ye buossa, la culpa ye buossa, la culpa ye buossa, la culpa ye buossa, la culpa ye buossa, ah mai, ah mai, ah mai, ah mai, ah mai, ah mai, ah mai…
(…)
De quien ye l Carbalhal? Ye nuosso! Assi te quiero cantar, mar antigo a que torno. Neste cais stá arrimado l barco suonho an que tornei. Neste cais you ancuntrei la borda de l outro lhado, Grándola, Bila-Morena. Diç alhá, baliu la pena atrabessar? Pus claro que baliu.

Nuossa Senhoras de las Candeias






-Cumo se quier que seia la fiesta de Nuossa Senhora de las Candeias, tamien conhecida pul "2 de Febreiro" astanho.
-Segundo las amboras que me chegórun de la Direcion de l'Associaçon, cumo Uorgano derigente, stá ultimando ls purparatibos de la missa (cun lheituras an mirandés) i la marcaçon de almuorço pa l die 6 de Febreiro, i ambiando las respetibas cartas dando cunta de todo.

-Assi sendo mais ua beç este Uorgano de Direcion quier que este cumbíbio tradecional seia ua realidade i cun éisito, cumbíbio que stá bien persente na mimória de to ls Zenízienses mais bielhos que medrórun n'aldé i de ls mais nuobos porque acá l'Associaçon siempre l pormobiu.

-Tal quanto sabemos, tamien alhá n'aldé esta einiciatiba bai a ser realizada, puis doutro modo nun podie ser, assi sendo ye la buntade de la Direcion que todos stéian persentes, yá que nun mos podemos ajuntar alhá mos ajuntemos eiqui i nua quemunhon saludable i alegre.

-Bien debrebe bamos a çponeblizar (publicar) to l porgrama, para yá sabemos que astanho bai a ser l die 6 de Febreiro, por bias de l calendário mos ampurrar pa l Deimingo mais acerca.

-Nun bos squeçades, nun termineis nada para esse die i fazei un cuntato cula Direcion de l'Associaçon ou l ameil de l site ( nialdelaboubielha@gmail.com) e daremos sastisfaçon de la buossa buntade.

Obs:Ambora tamien publicada de l site de l'Associaçon - www.nialdelaboubielha.org i porque sabemos que muitos associados eiqui bénen, esta ye la rezon d'eiqui salir.

20/01/11

Zambolbimiento de recursos lhenguísticos fundamentales pa la lhéngua mirandesa (2)





[Testo salido na Fuolha Mirandesa / Jornal Nordeste de l die 19 de janeiro i que eiqui se deixa por bias de la sue amportança pa la lhéngua mirandesa. Este ye l 2.º de ls quatro testos que stamos a publicar. L 1.º testo fui eiqui publicado l die 13 deste més de las giladas, i que cumben ler para melhor antender l porjeto que stá a ser zambolbido pula Microsoft an parcerie cul ILTEC [Anstituto de Lhenguística Teórica i Cumputacional] i la ALM [Associaçon de Lhéngua Mirandesa].]




TORNAR LA LHÉNGUA MIRANDESA FALADA EIMORTAL, ye l nuosso oujetibo, dixo-mos la doutora Daniela Braga, lhicenciada an studos Pertueses pula Ounibersidade de l Porto, i que zde 2000 a 2006 trabalhou cumo ambestigadora ne l Lhaboratório de Porcessamento de Fala de la Faculdade de Angenharie de l Porto. An 2008 fizo l adoutoramento ouropeu na ária de Síntese de la Fala, pula Ounibersidade de A Corunha. Zde 2006 derige l’eiquipa de Síntese de la Fala i Spanson de Lhénguas de l MLDC - Microsoft Language Development Center, l único centro de zambolbimiento de la Microsoft na ária de la Lhenguaige que hai an to la Ouropa. An atençon a las sues repunsablidades na Microsdoft, preguntemos-le:



Tenendo an cuonta la buossa spriença an porjetos desta natureza, que deficuldades speciales teneis spurmentado cula lhéngua mirandesa quando acumparada cun outras lhénguas para las quales yá fui zambolbido un porjeto aparecido?

L que çtingue este porjeto de outros i que, por esso, l torna specialmente defícele ye la falta de recursos çponibles al ampeço, l que ten a ber cun ser l mirandés ua lhéngua minoritária i cun ua tradiçon de scrita inda mui pequeinha. Nunca deregi un porjeto an que tubíramos de custruir todo de raiç cumo neste causo. An lhenguaige simples, un sistema de síntese de fala ye un cacho de software que premite dezir an boç alta qualquiera testo nua cierta lhéngua. Para fazer un sistema de síntese de fala nua lhéngua son percisos: un léxico fonético cun al menos 100.000 palabras (quier dezir, antradas seguidas de trascriçon fonética, anformaçon de sílaba tónica i de debison silábica i classeficaçon gramatical), l mássimo possible de corpora de testo screbido de bários géneros çcursibos, ua base de dados de fala grabada por un locutor porfissional an stúdio cun al menos 5 mil frases, ua eiquipa cumpuosta por un cordenador de l porjeto, un specialista na lhéngua i un angenheiro i abaluadores sternos que ban a oubir l sistema nas sues bárias fases i a dar-mos oupenion subre la sue culidade. Estas son, podemos dezir, las matérias primas. Apuis seguimos un porcesso yá mui maduro, siempre cula tecnologie de síntese mais abançada, que yá fui spurmentada an 26 lhénguas nacionales i que stá hoije çponible an bários perdutos Microsoft. Léxico i corpora de testo ye l que l mirandés nun tenie i que tubo de ser custruído de raiç. Habie un dicionário an berson anformática de que las antradas serbírun cumo aliçace, mas nun solo nun éran sbercientes cumo l tipo de anformaçon de que percisamos nun eisistie. Por outro lhado, habie bastantes testos an mirandés, mas fui perciso cumberté-los pa l mesmo formato. Quando esto se passa, la pieça fundamental ne ls porjetos ye l lhenguista, que ye l repunsable por criar ls recursos neçairos i «ansinar» las regras de la lhéngua al sistema. José Pedro, l nuosso lhenguista de l mirandés, ten feito un trabalho abselutamente pioneiro, einobador pa l mirandés i heircúleo porque se trata de recursos que eisígen muito coincimiento i muito trabalho. Quanto a esso l mirandés nun ye un causo único: yá deregi porjetos de síntese de fala para outras lhénguas an que tubimos de custruir un léxico quaijeque de raiç, an special l catalan i l dinamarqués, que ampeçórun cun ua lista de arrimado a 50.000 antradas sien mais anformaçones. Mesmo nas lhénguas an que stamos a spera que haba mais recursos, nien siempre l que eisiste ye suberciente, cumo se dou cun l pertués ouropeu, l pertués de l Brasil i l galhego. L pequeinho númaro de falantes pon tamien las speradas deficuldades de achar un grupo de locutores porfissionales i de abaluadores mais pequeinho. Assi i todo, essa lhemitaçon amostrou-se que era solo de númaro, sien nanhun perjuízo pa la culidade. An porjetos antes deste, era normal tenermos un grupo de 12 locutores porfissionales de adonde scolhiemos l melhor apuis de un rigoroso poorcesso de scuolha. Ne l causo de l mirandés, anque solo tubíramos menos candidatos, ls finalistas stan al nible de locutores porfissionales an outras lhénguas, anque nun lo séian. Nun prázio de meio anho speramos tener l purmeiro sistema de fala an mirandés, l que faç cun que todas las pessonas que nel stan ambolbidas síntan que stan a fazer stória i al mesmo tiempo a tornar que la lhéngua mirandesa falada se torne eimortal, de algun modo fixada cun l modo cumo ye falada ne l seclo XXI. Esta sensaçon de fazer stória yá mos acunteciu antes, mas ye mais special neste porjeto puis sentimos que stamos a cuntrebuir berdadeiramente pa la balorizaçon i l anriquecimiento de l nuosso património cultural i lhenguístico.

Daniela Braga derige l’eiquipa de Síntese de la Fala i Spanson de Lhénguas de l MLDC - Microsoft Language Development Center

(Anterbista i traduçon de l testo por Amadeu Ferreira)





17/01/11

Hai 144 anhos screbie-se assi



L mais de ls menistros son anteligentes, scríben bien, çcúrsan cun respeito i buona pernúncia, ban a ricas einouguraçones i son eicelentes cumbibas. Mas, nun bálen nada a resolber crises. Nun ténen ousteridade nin la cunceiçon, nin l anstinto político, nin la spriéncia que faç l Stadista.

Ye assi que yá muitá an Pertual son regidos ls çtinos de ls políticos. Política d'acauso, política de cumpadriu, política de spediente.

Paiç gobernado al acauso, gobernado por prouas i por antresses, por speculaçon i corruçon, por perbileijo i anfluéncia de camarilha, será possible cunserbar la sue andependéncia?

Eça de Queiroz, 1857 "l Çtrito de Ébora".

L que screbirie hoije Eça, se fusse bibo?




Em Português

Há 144 Anos Escrevia-se Assim…

Ordináriamente todos os ministros são inteligentes, escrevem bem, discursam com cortesia e pura dicção, vão a faustosas inaugurações e são excelentes convivas. Porém, são nulos a resolver crises. Não têm austeridade nem a concepção, nem o instinto político, nem a experiência que faz o Estadista.

É assim que há muito tempo em Portugal são regidos os destinos dos políticos. Política de acaso, política de compadrio, política de expediente.

País governado ao acaso, governado por vaidades e por interesses, por especulação e corrupção, por previlégio e influência de camarilha, será possível conservar a sua independência?

Eça de Queiroz, 1867 "o Distrito de Évora".

O que escreveria hoje Eça, se fosse vivo?




16/01/11

Baco a Persidente





«

CORO

Stamos an Tebas,
Cidade fundada pul antigo rei Cadmo,
Pai de Ino, Agabe, Antónoe
I de la guapa Sémele, que çpertou la paixon de Zeus,
Dius de ls diuses i de las termientas.

Anque casado cun Hera,
Diusa ciumenta i bingatiba,
Zeus namorou a Sémele,
Ancantou-la i amprenhou-la.

(...)

Para se bingar,
Hera fizo a Sémele dubidar de Zeus
I cumbenciu-la a pedir-le que s'amostrasse na sue berdadeira forma.

Dies mais tarde,
Quando se ancuntrórun,
Sémele oubrigou a Zeus a jurar que cumprie un pedido deilha,
Fusse qual fusse.

Bien loinge de manginar l anganho de Hera,
Zeus jurou cumprir la buntade de Sémele
I eilha pediu-le que s'amostrasse tal cumo ye.

(...)

Peneroso por coincer las cunsequéncias de tal pedido,
Zeus cumpriu la pormessa:
Streformou-se nun truono
I matou la probe Sémele,
Que se morriu lhougo eilhi.

Mas l nino subrebibiu
I Zeus puso-lo na própia pierna
Para ende acabar la gestaçon.

Ye por esso que el se chama Ditirambo,
Aquel que naciu dues bezes.

Tamien ye coincido por Brómio, Diónisos ó Baco.»

Cacho de Las Grandes Dionísias, pieça lhibremente anspirada ne l mito de Baco i an Las Bacantes de Ourípides

I pronto, stá resolbido l mistério! De quien staba a falar l senhor persidente de la República quando dixo que tenemos de nacer dues bezes para sermos mais hounestos do que ei? De l dius Ditirambo, Brómio, Diónisos, Dioniso ó Baco, que anfeliçmente nun ye candidato al cargo.

You botarie nel, anque tenga stado contra ls lusitanos ne l Cuncílio de ls Diuses i de ls stratagemas qu'arranjou para tramar la bida a Basco de la Gama. Esse cumportamiento ten, a miu ber, dues atenuantes.

Purmeiro, Baco tenie miedo que la glória de l pobo pertués podisse ancubrir ls feitos del. Oura, an las circustáncias atuales, la glória de l pobo pertués nun ancubre a naide.

Segundo, esses stratagemas fúrun todos ambentadas por Camões. Stou cumbencido que se Luís Baç coincisse ls feitos dun cierto adorador de l dius bolho-rei i de ls diuses mercados contra l pobo lusitano, dieç cantos nun le chegarian para Ls Lusíadas. Se, para alhá desso, Camões soubisse que parte de l pobo pertués quier cuntinar a botar nessa figura, zistirie lhougo de l'eipopeia.

Cun Baco an persidente, serien betados qualesquiera atentados a l'agricultura (pan i bino era l lema de ls pobos antigos), a las fiestas i al Triato. Cun Baco persidente, ls speculadores que ándan a ganhar denheiro culs juros de la díbeda pública tenerien ua suorte bien pior que la de Penteu (muorto pulas Bacantes, antre las quales staba la própia mai). Cun Baco persidente, talbeç l pobo tornasse a tener rezones para festear.

Anfelizmente, ls políticos (i l pobo) cuntínan a adorar ls falsos diuses Mercados. I ye ende que stá l'Ourige de la Traigédia.




15/01/11

Dieç mil guitarras



L que acunteciu al rei D. Sebastian? Zaparciu? A sério? Na batailha de Alcácer-Quibir an 1578 de que el fui pula cierta un de ls respunsables percipales, el que quijo ampreender ua nuoba cruzada… Zaparciu, esso naide l nega, mas cumo ye que nunca ancuntrórun l cuorpo? Cuorpo de rei!… rei-moço que solo tenie 24 anhos de eidade, nieto de D. Juan III i de l amperador Carlos V, i que nun chegou a deixar hardeiros. I fui por bies dessa derrota i de l zaparcimiento desse rei (Nunca se soubo mais del ?!…) que Pertual, dous anhos depuis, perdiu la sue andependéncia i passou sob domínio spanhol, durante 60 anhos…
Cunheceis la stória !

Fui esse período que tamien antressou ua francesa chamada Catherine Clément que fui a saber de testos, lhibros, testemunhos i mos cunta l que, segundo eilha, acunteciu al rei D. Sebastian (Mui antressante, facinante até! Zaparciu, si, mas…) neste romance de que podeis ber la cápia de la traduçon pertuesa :

I caso yá bos téngades squecido :
Morrírun nessa batailha que decorriu ne l Norte de Marrocos quaije 10 000 pertueses antre ls quales mercenairos eitalianos, spanholes, almanes, walones i muitos mouros que stában ende para ajudar l rei de Pertual mas tamien un sultan, ribal de l rei mouro que eilhes habien ido a cumbater… 10 000 muortos só de l lhado pertués i mais inda ls que fúrun capturados…
10 000 que lhebában, muitos deilhes, cumo cunta l’outora talbeç tamien metaforicamente, ua guitarra:

p. 173 (ed. francesa): "Sur le champ de bataille où pourissaient les morts, les paysans trouvèrent dix mille guitares"

"Ne l campo de batailha adonde apodrecien ls muortos, ls lhabradores ancuntrórun dieç mil guitarras"...

I nun digo mais a nun ser esto :
Adorei este lhibro que li nun hai muitos dies, na berson oureginal, quier dezir an francés que saliu, an Febreiro passado mas que nun tardou a salir depuis an pertués i a ser apersentado an Pertual cumo podeis ber tamien neste bídeo (Só que nun se bei la eimage toda, mas se furdes a ber l segundo que pus depuis an linha, ne l fin, bei-se que ye possible pedir para ber tamien este purmeiro bídeo, i normalmente an mais buonas cundiçones ) :




I se nun bos amporta que nun haba legendas cun la traduçon pertuesa, bede tamien este, todo an francés :



I quanto al anredo, esta apersentaçon que ancuntrei neste site eiqui tamien me pareciu antressante:

«Marrocos, 1578: dieç mil guitarras jázen al abandono ne l campo de batailha de Alcácer-Quibir. D. Sabastian zapareciu. Muorto ó bibo? Hai quien spere por el… Al cuntar-mos essa spera, Catherine Clément ouferece-mos ua truculenta galerie de retratos dua Ouropa an mutaçon: l peso de ls Habsburgo, la bioléncia de las guerras relegiosas, la loucura de l Amperador de la Áustria, la rebelion de la moça reina Cristina de la Suécia i la sue paixon por Descartes. Cumpuosto cumo ua ópera, cheno de fantasie i de berdades pouco coincidas, l romance dá boç a personaiges memorables, cumo esse famoso rinoceronte qu'atrabessou la Índia an toda la sue anchura i que, depuis de haber nabegado de Goa para Lisboua, se ancontra anjaulado para deleite de soberanos: un moço rei pertués, un bielho rei de Spanha, un amperador alquimista, ua reina bárbela.»

[An pertués:

«Marrocos, 1578: dez mil guitarras jazem ao abandono no campo de batalha de Alcácer-Quibir. D. Sebastião desapareceu. Morto ou vivo? Há quem espere por ele…
Ao contar-nos essa espera, Catherine Clément oferece-nos uma truculenta galeria de retratos de uma Europa em mutação: o peso dos Habsburgo, a violência das guerras religiosas, a loucura do Imperador da Áustria, a rebelião da jovem rainha Cristina da Suécia e a sua paixão por Descartes.
Composto como uma ópera, pleno de fantasia e de verdades pouco conhecidas, o romance dá voz a personagens memoráveis, como esse famoso rinoceronte – que atravessou a Índia a toda a largura e que, depois de ter navegado de Goa para Lisboa, se encontra enjaulado para deleite de soberanos: um jovem rei português, um velho rei de Espanha, um imperador alquimista, uma rainha bárbara.» ]


Amigos, podeis tener la certeza ! Las francesas (i ls franceses, tamien bos poderei dar probas!) apaixónan-se por bezes por Pertual i la sue Stória i de que maneira! Purparai-bos! Ides a gustar de la Stória de l nuosso paíç i de la Stória an giral inda mais que antes !

Mas para yá… se dezirdes: biba las Francesas ! Só tenereis rezon !

13/01/11

Zambolbimiento de recursos lhenguísticos fundamentales pa la lhéngua mirandesa (1)

Miguel Sales Dias



[L testo que bai a seguir fui publicado na redadeira eidiçon de la Fuolha Mirandesa / Jornal Nordeste, que ye l 1º de quatro subre l assunto que seran publicados. Pula amportança de l porjeto i pa lo dar a coincer a mais giente, eiqui se deixa esse testo.]


ZAMBOLBIMIENTO DE RECURSOS LHENGUÍSTICOS FUNDAMENTALES PA LA LHÉNGUA MIRANDESA


Tenemos benido a acumpanhar l grande porjeto de zambolbimiento de recursos lhenguísticos fundamentales pa la lhéngua mirandesa, que resulta dua parcerie antre la Microsoft, l ILTEC (Anstituto de Lhenguística Teórica i Cumputacional) i la ALM (Associaçon de Lhéngua Miirandesa). Este ye un porjeto fundamental pa la lhéngua mirandesa, que al ser cuncluído, quedará cun recursos fundamentales seia para la ambestigaçon, seia pa l ansino, a la par de qualquiera outra lhéngua. Por esso se puode dezir que este porjeto, assi quede acabado, será un marco fundamehtal na stória de l mirandés moderno. Para melhor coincer l porjeto, fumus a falar culs repunsables deste porjeto, Miguel Sales Dias i Daniela Braga de la Microsoft i culs lhenguistas Margarita Correia i José Pedro Ferreira de l ILTEC.

L porsor Miguel Sales Dias ye angenheiro eiletrotécnico pula Ounibersidade Técnica de Lisboua i doutor an Cumputadores i Multuimédia puls ISCTE-IUL-Anstituto Ounibersitário de Lisboua, adonde ye cumbidado cumo porsor associado. Ye mui lhargo l sou curriculo, mas deixamos eiqui solo que ye Diretor de l MLDC - Microsoft Language Development Center zde la sue criaçon, an 2005. Fumos a tener cul porsor Miguel Sales i fazimos-le la seguinte pregunta:


Que rezones lhebórun la Microsoft a abançar cun este porjeto subre la Lhéngua Mirandesa i que oujetibos quier alcançar?

Para mi hai dues ambuças de rezones que lhieban ua ampresa tecnológica global, cumo la Microsoft, a ambestir neste porjeto de zambolbimiento de recursos lhenguísticos fundamentales pa la Lhéngua Mirandesa.
An purmeiro, la nuossa cumpanhie ten ourientaçones claras de políticas de cidadanie anclusiba que quieren çponiblizar i sparbar las recnologies de anformaçon i quemunicaçon, a un juntouro alhargado de cidadanos de cada paiç, ende ancluidos aqueilhes an que la lhéngua materna nun ye la dominante. Ye esse mesmo l causo de la Lhéngua Mirandesa, ua de las trés lhénguas oufeciales de Pertual, a la par cul Pertués i la Lhéngua Gestual Pertuesa (LGP). A la lhuç destas políticas de cidadanie de la Microsoft, fai to l sentido l apoio a ua einiciatiba anclusiba desta natureza, que quier çponiblizar al público, para fins de ambestigaçon, zambolbimiento i eiducaçon, ls purmeiros recursos cunputacionales lhénguísticos zambolbidos pa l Mirandés, cumo séian, un léxico fonético de grande dimensones, un corpus de testo anotado cumo debe de ser i l purmeiro sintetizador de fala desta lhéngua, assi cumo l sou ambiente de zambolbimiento de aplicaçones. La Microsoft i ls sous praceiros neste porjeto, an special la Associaçon de Lhéngua Mirandesa (ALM) i l ILTEC (Anstituto de Lhenguística Teórica i Cumputacional), cúidan que tales zambolbimientos, çponiblizados de grácia i publicamente, a las quemunidades de l ansino i de l’ambestigaçon de la lhéngua Mirandesa, ban a traier l abanço de l nuosso coincimiento na ária de l porcessamiento de la lhéngua i de la fala an giral i de l Mirandés an special i, inda, premitir l zambolbimiento de aplicaçones einobadoras, que muito beneficiaran l ansino desta lhéngua a la mocidade que, an Miranda de l Douro i nas regiones eilhi alredror, la daprénden hoije ne ls porgramas curriculares.

An segundo, l centro de A&Z (ambestigaçon i zambolbimiento) que you derijo na Microsoft ten cumo misson l zambolbimiento de tecnologies de recoincimiento i síntese de fala para todas las lhénguas Ouropeias, que son apuis antegradas cumo cumponientes an bários perdutos de software Microsoft (Exchange para anformaçon ampresarial, Bing para pesquisa de anformaçon na Anternete, Xbox para antertenimiento, ou Windows Mobile para moblidade). Ora you antendo esta misson, cumo cunsidrando las lhénguas Ouropeias que le chaman percipales, cumo ye l causo de l Pertués, de l Catalan ou de l Castelhano, se mos tubirmos an cuonta solo la Península Eibérica, mas tamien las lhénguas regionales ou minoritairas, cumo l Galhego, l Lhionés i outras de la mesma penísnula, que normalmente son las que percísan de recursos lhenguísticos subercientes i justefícan por esso apoios mais amportantes. Ye mesmo esse l causo de la nuossa lhéngua Mirandesa. Cuido que apuis la çponiblizaçon pública de ls resultados deste porjeto de cidadanie i de colaboraçon, antre la Microsoft, la ALM i l ILTEC, l Mirandés quedará a la par de las outras lhénguas Eibéricas, ne l que tenga a ber cun recursos lhenguísticos i cumputacionales que aguántan la A&Z académica i l zambolbimiento de aplicaçones einobadoras cun fins didáticos.

Miguel Sales Dias, Diretor de A&Z de la Microsoft
(Anterbista i traduçon de l testo por Amadeu Ferreira)

12/01/11

Cun l aire



Bolbi cun un aire agreste
a saber de l doce cheiro
que un die me deste.

Ambaí-me ne ls cerrados
ne ls rius i ne ls cabeços
i fui alhá que achei
esses cheiros adorados.

Nunca naide me ls dou!
Se calha nunca passou
cun febre dun delareio
ou quimera que findou.

Tengo-lo antreduzido na piel,
a saber del nun perciso...


Ye cheiro a flores nacidas

cun lhibardade de lhuna.
Ye cheiro a yerbas crecidas
cumo you medrei na rue.

Ye cheiro a tierra molhada,
a trigo, a feno i a palha,
a fome, a trabalho, a sacho
a sudor
cun que l campo se regaba.

Chega-me agora na soudade
an retratos çquelorados.
A las puortas chégan-me ls cheiros
de ls talhos abandonados.

L cheiro que me chega agora
de telbison, a muntones
yá nun ye l cheiro a risas
an amigables serones.

Cheira-me a fome i a sede
que nun ye d'auga ou pan
ye de la fome d´afetos,
de solidariadade i ounion.

I apuis,
quando pido al biento
que me carregue, dalgeiro
ne l miu cuorpo nien siempre acho
l que fui siempre l miu cheiro.

Pertual an Paris


(A perpósito desta eimaige) :
Cumo eilustraçon pa l que bou a screbir hoije, scolhi l’eimage que aparece na cápia deste lhibro que li hai yá quaije dous meses i que saliu ne l més d’Outubre atrasado. Gustei de l ler anque haba talbeç ua cousa que a mi me parece pouco probable : ua porsora francesa (p. 187, "
Dava aulas de Literatura Francesa num prestigiado liceu em Paris") que pouco tiempo depuis de 1974 stá muorta por ir a rezar an Fátima (Mas nun bos bou a dezir cun quien !), nacida eilha an França, nun paíç antre ls mais laicos que puode haber atualmente na Ouropa i yá nessa altura, repersenta na mie oupenion un caso algo stranho, nó muito cumbincente i ansuficientemiente rebelador de la realidade yá que stábamos, na altura, pul menos seis anhos depuis de 1968 quando se dórun grandes transformaçones na sociadade francesa. Puis ye, balerie la pena dar mais pormenores i falar mais subre este lhibro, talbeç un die destes ; por outro lhado i cul que bos bou a dezir agora talbeç bos cumbença a lé-lo tamien assi i todo : a cierta altura, l outor que todos cunheceis melhor que you, tengo la certeza, até amenta an eimigrantes que passában ls Pirinéus a salto (cumo acunteciu cun miu pai i muitos outros cumo todos sabeis) i que éran (antre outros, muitos tamien) oureginairos de… Miranda de l Douro, cumo stá dito ne l lhibro ! Mas l outor nun diç nada subre la lhéngua que esses cumpanheiros de eimigraçon a salto falában…

I agora la rezon deste miu testo aqui hoije :
Acabei afinal por recebir hai dies ua respuosta a un pedido que mandei a un anternauta, outor dun site que çcubri por acaso i que aceitou que you eiditasse parte dua anterbençon del sien nada modeficar ne l testo que you habie screbido einecialmente. Bien haia anton António Ventura !

Exmo senhor, Amigo Anternauta, outor de l site « em gestao corrente… como o País » (ber eiqui),
Andaba a saber de l poema de Manuel Alegre, « Portugal em Paris », i ancuntrei-lo quaije eimediatamente ne l buosso site. Permiti, Amigo, que you l eidite tal i qual tamien neste outro site cul títalo de « Froles Mirandesas » cun testos i anterbençones screbidas an lhéngua mirandesa, assi cumo l comentairo que decidistes ajuntar al poema desse poeta, Manuel Alegre, que ye tamien neste momento candidato a la Persidéncia de la República. Gustei dessa buossa tomada de posiçon i anque tenga sido screbida bai a fazer agora trés anhos, a mi parece-me inda cumpletamente de atualidade i traduzi-la tamien para mirandés cun l’antençon de l’eiditar mas eibidentemente cun la buossa outorizaçon, porque ye ampossible un aceitar de se calhar yá que esse poema inda mos chama muito l’atençon a nós tamien, Pertueses radicados ne l strangeiro. I nun só ! You cumo porsora de pertués an França mais dua beç l li i l dei a cunhecer i siempre cun muita, muita, eimoçon ! Mas tamien sinto que inda ye berdade todo l que yá deziedes an 2007 i quatro anhos depuis bien pouca einergie teneriemos, fuorça de cumbicçon ou de buntade i tamien pouca sperteza se mos calhássemos para deixar dezir a uns aqueilho que anfeliçmente yá mos fizo bien sofrer i mesmo deixar l nuosso paíç de ourige… « para nun morrer de fame », cumo inda hoije dízen mius pais que nunca tomórun la decison de tornar de beç assi i todo anque yá steian reformados hai yá uns anhos… « Para poder acraditar nun mundo lhibre adonde todos púdamos ser felizes », tamien les digo you.

Aqui bai anton la buossa oupenion que you partilho, Amigo Anternauta, cula buossa outorizaçon i lhougo a seguir l poema de Alegre que tamien decidi traduzir.
________________
26 de Março de 2007,
«Nestes tiempos an que parece que la TB pública (!) aposta an baralhar ls mais nuobos i recuperar (branqueando!) un passado doloroso i bergonhoso para l pobo pertués, retomo este poema de Manuel Alegre , para que naide se squeça de la fame, de l analfabetismo, de las prisones políticas, de la fuga a la guerra quelonial, de l’eimigraçon eilegal massiba (1 milhon de eimigrantes eilegales ne l ampeço de ls anhos 70), fusse por motibos eiquenómicos fusse por motibos políticos »

[I an Pertués :

Nestes tempos em que parece que a TV pública (!) aposta em baralharar os mais novos e recuperar (branqueando!) um passado doloroso e vergonhoso para o povo português, retomo este poema de Manuel Alegre , para que ninguém se esqueça da fome, do analfabetismo, das prisões politicas, da fuga à guerra colonial, da emigação ilegal massiva (1 milhão de emigrantes ilegais no inicio dos anos 70), fosse por motivos económicos fosse por motivos politicos ]

António Ventura
____________
Pertual an Paris

Solitário
por antre la giente you bi l miu paíç.
Era un perfil
de sal
i Abril.
Era un puro paíç azul i proletário.
Anónimo passaba. I era Pertual
que passaba por antre la giente i solitário
nas rues de Paris.

Bi mie pátria derramada
na Gare de Austerlitz. Eran cestos
i cestos ne l chano. Cachos
de l miu paíç.
Restos.
Braços.
Mie pátria sien nada
çpejada nas rues de Paris.

I l trigo?
I l mar?
Fui la tierra que nun te quijo
ou alguien que roubou las flores de Abril?
Solitário por antre la giente caminei cuntigo
ls uolhos loinge cumo l trigo i l mar.
Éramos cien duzientos mil?
I caminábamos. Braços i manos para alugar
miu Pertual nas rues de Paris

[I an Pertués :

Portugal em Paris

Solitário
por entre a gente eu vi o meu país.
Era um perfil
de sal
e abril.
Era um puro país azul e proletário.
Anónimo passava. E era Portugal
que passava por entre a gente e solitário
nas ruas de Paris.

Vi minha pátria derramada
na Gare de Austerlitz. Eram cestos
e cestos pelo chão. Pedaços
do meu país.
Restos.
Braços.
Minha pátria sem nada
despejada nas ruas de Paris.

E o trigo?
E o mar?
Foi a terra que não te quiz
ou alguém que roubou as flores de abril?
Solitário por entre a gente caminhei contigo
os olhos longe como o trigo e o mar.
Éramos cem duzentos mil?
E caminhávamos. Braços e mãos para alugar
meu Portugal nas ruas de Paris

Manuel Alegre, O Canto e as Armas (1967)


P.S. Daqui a poucos dies, tamien nós Pertueses radicados ne l Strangeiro bamos poder botar nas próssimas eileiçones presidenciales i desta beç (Talbeç até seia ua nobidade) l boto bai a ser nó por correio registrado cumo questumaba ser mas si presencial. Para esso bundará que mos apersentemos ne l Consulado de la área consular a que pertencemos. Ne l miu caso, será l Consulado de Pertual an Toulouse.

Inda querie dezir mais ua cousa. Nun sei se un die tomarei la decison de tornar para Pertual, normalmente só ua beç que stubir reformada. Mas ua cousa sei. Tamien essa decison dependerá de la situaçon an que s'ancuntrar Pertual. Yá stubo pior mas poderie star melhor. Deseio para ls mius filhos i nietos que la decison que tomarmos seia la melhor subretodo para eilhes.

Só pa l anho que ben !



















Ye ua cousa mesmo stranha
an doze horas que dura la biaige,
un die anteiro de la nuossa bida,
un passar i ber trés países !

Deixamos un p’ra antrar noutro
i esse outro ye defrente
mas l terceiro que ben depuis
ten mais inda p'ra lhembrar.

Parece que fui ende que nacimos…
Mas hai yá tanto tiempo
que un quaije nun ten la certeza.
Será berdade qu’inda somos deilhi ?

Se un die tornarmos i fur para quedar
teneremos que mos aquestumbrar de nuobo
i daprender a bibir dies, meses i meses,
l Eimbierno, la Primabera… l Outonho…

Mas l Berano, isso yá sabemos,
ye quando cántan mais ls páixaros.
Nun páran de dezir i até de sonhar :
« Queremos tornar ! Queremos tornar ! »

Mas inda hai muitos que respónden :

…. Mas só pa l anho que ben !

…. Só pa l anho que ben !


Sou eimbierno anubrado


Cun ls nubrineiros
sou eimbierno
adonde las palabras
scundidas nas squinas
se agárran a balhores.


Há-de l sol chegar
i cun el
há-de chegar la primabera
cargada de oulores
trazendo a la mie alma la magnólia
que perdiu las fuolhas
para se cargar de flores.


Hán-de assumá-se las palabras
cumo oucas nun riu sereno
xardas a cascalhar
apuis que l sol i l carambelo
se abrácen
perdidos de amores.

Trilogie Nocturnus - Apersentaçon Teaser (porjeto cinematográfico)




La Trilogie Nocturnus, de Rafael Loureiro, bai a saltar de las páiginas de ls lhibros e passar a porjeto de cinema.
An maio teneremos tamien la ouportunidade de ler Redençon, l treceiro i último belume de la obra. Será eiditado pula Presença na coleçon Via Láctea.





11/01/11

Pedro





Nua ida a Mogadouro ancuntrei este lhibrico "Serões do Planalto" na Casa de la Cultura. Çfolhei-lo, ampecei a ler, achei angraçado i merquei-lo. Son pequeinhas cuontas de bibéncias i mimórias i ende bai ua que ten l títalo "Pedro". L outor outorizou la traduçon.

Diç l outor que l gusto para cuntar cuontas le ben de las nuites que passou sentado ne l puial de piedra delantre la casa de Tiu Manel Alípio, an Berçó, aldé de l cunceilho de Mogadouro.

Ten tamien un blog: http://mogadourense.blogspot.com/, cun muito retrato i outras anformaçones, adonde you "nabego" an tierra firme i m'achego al lhume. Achei-lo al calhas, apuis ampecei las bejitas rigulares i ls comentairos i solo agora nas bacanças de Natal, tube l gusto de l coincer na bejita que fizo a Bempuosta para retratar l Chocalheiro.

La contracápia de l lhibro diç: Antero Neto Lopes, naciu an Berçó, cunceilho de Mogadouro. Lhicenciou-se an dreito an Coimbra. Ye abogado, porsor i bareador na Cámara de Mogadouro. "Serões do Planalto" ye la sue obra de strena.




Pedro

La calor fazie-se sentir sien duolo naquel çtante més de Setembre. Inda mal tenie uas scassas horas de perséncia na cidade i yá la suidade se ajuntaba al tiempo alfado para me traiéren antes de tiempo la penúria que m’iba a a caier anriba ne ls tiempos mais próssimos. Para trás habie quedado la sigurança de l sereno de Mogadouro, pequeinha bila de la porbíncia adonde quedában tamien ls amigos de siempre i la familha. Pula frente un feturo ancierto i ua sensaçon de çcoincimiento que m’agoniaba. Habien-me çpejado de supeton na grande cidade, nun quarto arrendado cun bista para ua fileira de prédios sien fin, stranhamente armanos a aquel adonde you staba. Cumpletamente deixado a la mie suorte. Zdende palantre tenie que me zanrascar. Crecer. Fazer camino cumo home. Zafius ansuspeitos aguardában l miu probre cuorpo solico i amedrancado, cunsemido pulas lhembráncias dun berano passado an pie ls mius, que habie bolado nistante para me deixar an sítio nanhun.

Era l miu purmeiro die an Coimbra. Cumigo solo tenie la sprança de me fazer alguien - cumo miu pai me dezira. L restro era l delor de la sensaçon d'abandono, nua tierra stranha, an que todo parecie quedar lhoinge demais.
Nin l rugido de la rue era capaç de me scar de la marrenega que s’agarrara al miu sprito atermentado. Solo ua pequeinha lhágrima parecie zbrabar algun terreno i assomaba-se a la squina de l uolho.

Staba nesto quando, pula puorta meiabierta apareciu un pequeinho búltio. A miedo purmeiro, decidido depuis, antrou pul quarto adrento i apersentou-se:

- Oulá! You sou Pedro. Puodo antrar?
- Claro! Yá stás andrento....
Dixe-le mei admirado, mei anrabiado.
- I tu quien sós?
Inda mal refeito de la surpresa, reparei anton naquel palmo i meio de giente. Tenerie ende ls sous quatro anhicos, calçones çcaídos, barriguica salida para fuora de la t-shirt puorca, moncas colgadas de las dues narizes.
-You sou Antero.
Respundi lhougo, anquemodado cula ambason einesperada i a pensar ne l que quererie l garoteco, preguntando-me al mesmo tiempo porque ye que nun cerrei la puorta de l quarto.
-Quieres jogar cumigo?
-Nó!
Dixe-le cun malos modos, inda cul eifeito de la surpresa. Solo me faltaba agora un garotico agarrado a las calças...
Mas l garoto nun se çpegaba deilhi. Sin que naide le preguntasse nada i sien querer saber de la carranca, zatou nua ua adaínha cula cumposiçon, nomes i parentena de l’anterminable familha del.

Sin saber l quei fazer fui deixando l garoto falar a sue buntade. Se le disse un caçcanhete inda zataba a berrar i alhá tenie que aturar algua mai stérica als bózios contra l "cromo" i probablemente contra mi. Por esso, fiç de cuonta que nun oubi a ber se el zistie i s’iba ambora al ber que you nun le ponie fé nanhue.

Mas nada! Qual quei! L garoto era cumo la "Toyota"- habie benido para quedar. Que seca de garoto! I you eiqui cun ua gana einorme de zatar a chorar culas suidades que me deborában las tripas.
I fui ende que l garoto, nun rumpante parou de falar. "Alaluia!" - pensei albiado cuidando que al fin me iba a deixar an paç. Puro anganho. Solo fizo ua legeira pausa. Tornou la cantilena i ampeçou desta beç a çcrebir l'acupaçon i l nome cumpleto de ls pais. Passado nuoba i zasperante pausa mirou-me cun uns uolhos preguntadores i mui abiertos que quaije le scundien l rostro i preguntou:
- I tu? Tenes pais?
- Claro que tengo pais!
Respundi meio atrelundado cula pregunta.
Ende, Pedro calhou-se por un ratico i tardou l mirar an mi cumo a medir-me an d’alto a baixo. Ouserbou debagarico cada centímetro de l miu metro i uitenta i siete. Pareciu tener an cuonta cun cuidado cada grama de ls mius uitenta quilos. I alguns segundos apuis dixo-me:
- Nun acradito! Nun puode ser!
I you cada beç mais cunfuso:
- Mas nun acraditas ne l quei? L que ye que nun puode ser?
- Tu nun tenes pais!
Dixo cun ua cumbicçon zarmante.
- Mira outra cum’esta! I porquei?
Sclamei admirado cula atitude i la ampostura sigura de l reguila.
- Porque nun puode haber filhos tan grandes...
Arrematou l pirralho, deixando-me sin qualquiera argumiento para le cuntraponer. Solo fui capaç de soltar ua bien çpuosta i fuorte risada.
Habie ganho naquel die l miu purmeiro amigo na Lhusa Atenas...